Tehzip Sanatı

Arapça tezhip; altınlamak, yaldızlama, bezeme, yazma kitapların  sayfalarına, hat  levhalarına,  murakkalara, hatta tuğraların üst taraflarına altın tozu ve boya ile yapılan her türlü bezeme anlamına gelmektedir. 

Tezhip Sanatı; Kur'an ayetleri ve fermanlar gibi değerli yazıların kağıt ve levhalara işlenmesiyle manevi değeri göstermek amacı ile oluşmuştur.

Sadece  altınla yapılanın dışında, toprak boyalarla yapılan bezemeler için de kullanılır. Yalnız altınla yapılan tezhibe halkari denir. Tezhip yapan sanatçıya müzehhib , tezhiplenmiş yapıta da müzehheb adı verilir.

Dünya  uygarlıkları arasında, süsleme sanatları ile zirveye ulaşmış milletlerin başında Türkler gelmektedir. Türkler Orta Asya’dan başlayarak bu sanatı yüzyıllardan bu yana Anadolu ve Rumeli’de başarılı bir şekilde yaşatmışlardır.

Bu dönemde yapılmış ilmi eserler ve Kuran-ı Kerimler, tezhip sanatımızın en eski ve önemli
örneklerini içinde barındırır.

Tezhipçiliği Anadolu'ya getiren Selçuklular, stilize edilmiş hayvan motifleriyle bezeli Rumi üslubunu getirmişlerdir. Selçuklu tezhibi birbirine geçme geometrik şekillerden oluşur ki bunların içi benek, yıldız ve yaprak motifleriyle süslenmiştir. Bunlarda zemin altın, çizgiler siyah olup, yer  yer kırmızı ve maviyle renklendirilmiştir. Selçuklu devrinde görülen diğer bir tarzda birbirlerine sırt sırta vermiş küçük formlardan oluşan münhani adı verilen tarzdır.

Anadolu Selçuklu Devleti  zamanında kurulmuş saray nakışhanesi geleneği, Osmanlılar döneminde de devam etmiştir. Bursa, Edirne İstanbul gibi başkentlerin saraylarında kurulan nakışhaneler, özellikle Fatih döneminde  mükemmel eserler vermişlerdir.

Başlangıçta sarayın himayesinde çalışan müzehhipler zümresinin kökenlerine ve fethedilen ülkelerin sanat alanında yarattıkları etkilere bağlı olarak, belirli motife sahip tezhip üslubunu doğurmustur. Genellikle, yuvarlak kıvrımlar çizen dallar üzerine yerleştirilmiş Rumiler ve Hatayi’ler, kimi kez tek başlarına, kimi kez kademeli olarak birlikte ele alınmıştır.

Osmanlı Tezhip Sanatının bir ekol nitelği taşıdığı ilk önemli dönemi Fatih Sultan Mehmed’in ilk yıllarına rastlamaktadır. 

Fatih Sultan Mehmet  adına hazırlanan çok sayıda tezhipli el yazma eserin en  seçkin örnekleri, Süleymaniye Kütüphanesi basta olmak üzere çeşitli müze ve kütüphanelerde yer almaktadır. Bu dönem tezhibinin baslıca dolgu motifleri ise, rumiler ve kıvrımlı dallar üzerinde sıralanan hatayi grubu çiçeklerdir.

II. Bayezıd devrinde Şeyh Hamdullah’ın yazdığı, Hasan bin Abdullah tarafından tezhiplenen Kuran-ı Kerim dönemin en güzel ve çarpıcı örnekleri arasında gelmektedir.

Bu yıllarda Osmanlı Saray Nakkashanesinde, yaratıcı güce sahip bir müzehhip yetisir. Memi Çelebi veya Kara Memi veya Mehmed Siyah adlarıyla da anılan sanatçı 1556-1557 yıllarında sarayın nakkaşbaşısıdır. Belge ve kaynaklarda geçen adı ise Kara Mehmed Çelebi’dir.

Tezhib sanatı, Kanuni Sultan Süleyman devrinde en üst seviyeye ulaşmıştır. Devrin nakkaşlarından Nakkaş Bayram ve  Muhammed’in  bu devirdeki çalışmaları sanata zenginlik katmıştır.

Yine ünlü Nakkaş Şah Kulu kitap süslemeciliğine Saz Üslubu nu kazandırmıştır.

Şah Kulu’nun eğitmiş olduğu müzehhip Kara Memi, Kanuni’nin Muhibbi adıyla yazdığı şiirlerini içeren divanını yanındaki usta ve çıraklarıyla birbirinden güzel tezhiplerle süslemiştir.

Cumhuriyet döneminde, tezhipte batının etkisi ile  Rokoko tarzını benimseyen müzehhiplerimiz, Rokoko ya apayrı bir canlılık vermişlerdir. Kur’an-ı Kerim, Mecmualar, Divanlar, Tarihler vb. eserler bu dönemde tezhiplenmiştir.

Aşağıda Tezhip sanatı ile ilgili bazı örnekler verilmiştir. Üzerine tıklayarak büyütülmüş halinde görüntüleyebilirsiniz.

1- Resme tıklayarak, sağ ve sol ok tuşları ile önceki ve sonraki resme gidebilirsiniz.

2- Klavyeden ( F ) kısayol tuşu ile görüntüyü tam ekran olarak değiştirebilirsiniz.

3- Klavye kısa yolları ile (Sol/Sağ ve Esc okları) çalıştırabilirsiniz.

n>