Hat Yazıları

Hat kelimesi; yazı, çığır, yol anlamlarına  gelir. Terim olarak Arap yazısını estetik ölçülere bağlı kalıp işaretlere anlamlı, ahenkli ve hünerli bir şekilde biçim verme sanatı (hüsn-i hat) güzel yazı anlamında kullanılmıştır.

Önce Araplar tarafından kullanılan Arap yazısıyla anılan hat, hicretten birkaç asır sonra İslam ümmetinin ortak değeri haline gelmiş ve İslam hattı  vasfını kazanmıştır.

Batıda ise hüsn-i hat yerine; güzel yazma, genellikle estetik kurallara bağlı kalarak ölçülü yazma sanatı şeklinde tarif edilen kaligrafi kelimesi kullanılmıştır.

Hat sanatıyla uğraşan kişilere ise hattat  adı verilmektedir.

Mekke ve Medine’ye yayılmadan önce ve sonra çeşitli adlar alan Arap yazısı önce cezm adıyla anılmaya başladı. Medine’de Medeni ismini alan yazı zamanla iki şekle ayrıldı. Dikey harfleri uzun ve sağdan sola meyilli olana Mail, yatay harfleri fazlaca uzatılana da Meşk adı verildi. 

Hz Ali’nin Kufe’yi merkez yapmasından sonra burada büyük gelişme gösterdi ve Kufi adını aldı. 

Abbasiler devrinde ise bir çok yazı çeşit ve usulleri ile gelişme gösterdi. Abbasilerin Bağdatlı meşhur veziri ve hattatı olan İbn Mukle (ö.940) harflerin güzelliği için nokta, elif ve daireyi standart bir ölçü olarak kabul etti. Bu ölçüler dahilinde muhakkak, reyhani, sülüs, tevki, nesih,ve rika adında altı çeşit yazının usul ve kaidelerini ortaya koydu. Bunların tamamına da aklam-ı sitte denildi. 

Bu altı çeşit yazı, bir asır sonra yine Bağdat’ta yetişen Arap asıllı Hattat Ali B. Hilan (ö.1032)’in geliştirildi. Gelişme yolunda her geçen gün biraz daha ilerleyen yazı, 200 sene sonra Abbasi Halifesi Yakut El-Musta`sımi’nin (ö.1298) gayretiyle daha belirgin kaidelerle güzelleşti.

Abbasilerden sonra hat sanatı Türk ve İranlı hattatların eline geçti. İranlı hattatlar aklam-ı sitteyi kendi anlayışlarına göre yazdılarsa da Yakut’un üslubundan ayrılmadılar.

Osmanlı hükümdarları arasında Beyazıd-ı Veli, Dördüncü Murad, İkinci Mustafa, Üçüncü Ahmed, İkinci Mahmud, Sultan Abdülmecid ve Sultan Reşad bizzat hat sanatı ile meşgul olmuşlardır.

Şeyh Hamdullah, Ahmed Karahisari, Hafız Osman, Mustafa Rakım, Mahmut Celaleddin Efendi, Yesarizade Mustafa İzzet Efendi ekol olmuş Türk hattatlarının bazılarıdır.

NOT: Bu konuda daha geniş bilgiye https://islamansiklopedisi.org.tr/hat  linkinden ulaşabilirsiniz.

Aşağıda hat yazılarından bazı örnekler verilmiştir. Üzerlerine tıklayarak büyük halini ve anlamlarını görebilirsiniz.

1- Resme tıklayarak, sağ ve sol ok tuşları ile önceki ve sonraki resme gidebilirsiniz.
2- Klavyeden ( F ) kısayol tuşu ile görüntüyü tam ekran olarak değiştirebilirsiniz.
3- Klavye kısa yolları ile (Sol/Sağ ve Esc okları) çalıştırabilirsiniz.